📑 فهرست مطالب

1.مقدمه: PEP چیست و چرا اهمیت دارد؟
2.تفاوت PEP و PrEP در پیشگیری از HIV
3.PEP چگونه عمل می‌کند؟
4.چه زمانی باید از PEP استفاده کرد؟
5.مهلت طلایی مصرف PEP (۷۲ ساعت)
6.میزان اثربخشی PEP
7.عوارض جانبی داروی PEP
8.مدت زمان مصرف و نحوه استفاده
9.چه کسانی کاندیدای PEP هستند؟
10.مواردی که PEP کارایی ندارد
11.PEP و رابطه جنسی ناایمن: میزان اثربخشی
12.مقایسه PEP با کاندوم
13.نکات مهم هنگام مصرف PEP
14.ریسک انتقال HIV در انواع رابطه جنسی
15.تفاوت PEP با درمان HIV (ART)
16.PEP در شرایط خاص (کودکان، بارداری، بیماری‌های زمینه‌ای)
17.موانع و چالش‌های مصرف PEP
18.پشتیبانی روانشناختی و مشاوره
19.PEP و سایر بیماری‌های مقاربتی (STD/STI)
20.آینده PEP و تحقیقات جدید
21.راه‌های دیگر پیشگیری از HIV در رابطه جنسی
22.PEP در ایران: دسترسی و مراکز ارائه‌دهنده
23.یافته‌های علمی جدید درباره PEP
24.سوالات متداول (۲۵ پرسش و پاسخ کامل)
25.جمع‌بندی و توصیه‌های پزشکی و روانشناسی

بیشتر بخوانید:

PrEP چیست؟ پیشگیری قبل از مواجهه به HIV، آموزش 0 تا 100 PrEP از نحوه مصرف تا عوارض آن

تجاوز جنسی و آثار آن بر سلامت روان و جسم+درمان تخصصی رایگان

چگونه با احترام به رابطه جنسی نه بگوییم؟ (راهنمای جامع سکس‌تراپی) 

راهنمای کامل انزال زنانه و اسکویرت + روش‌های تجربه

رابطه جنسی در دوران پریودی | عوارض، خطرات، احتمال بارداری و دیدگاه پزشکی و مذهبی

رابطه جنسی ایمن و پیشگیری از HIV/ایدز

کلینیک روانشناسی معتبر در تهرانسر؛ معرفی خدمات و تعرفه‌ها

مقدمه: PEP چیست و چرا اهمیت دارد؟

ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) یکی از مهم‌ترین چالش‌های بهداشتی در جهان است. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO)، بیش از ۳۸ میلیون نفر در جهان با HIV زندگی می‌کنند (WHO, 2023). اگرچه درمان‌های ضد رتروویروسی (ART) توانسته‌اند کیفیت و طول عمر افراد مبتلا را افزایش دهند، اما پیشگیری همچنان کلید اصلی کنترل این بیماری است.

یکی از ابزارهای مهم پیشگیری، PEP (Post-Exposure Prophylaxis) است. PEP به معنای مصرف داروهای ضد HIV پس از یک تماس پرخطر (مانند رابطه جنسی بدون کاندوم یا تماس شغلی با خون آلوده) است که می‌تواند احتمال ابتلا به HIV را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. اهمیت PEP در این است که به‌عنوان یک اقدام اورژانسی مطرح می‌شود و می‌تواند در شرایطی که پیشگیری اولیه انجام نشده، نقش نجات‌بخش داشته باشد.

بعد از تجربه یک رابطه جنسی پر خطر زمان طلایی برای درمان همیشگی شما شروه شده یا اقدام به مشاوره و درمان می کنید و یا تا پایان زندگی با ناراحتی های جسمی و روانی حادثه زندگی خواهید کرد. مهدی بی دل سکستراپیست

ما در اینجا، به صورت کاملاً رایگان و محرمانه، خدمات مشاوره روانشناسی در خصوص تجاوز جنسی را به  ارائه می‌دهیم. برای صحبت با یک متخصص و آغاز این مسیر، همین امروز با ما تماس بگیرید.

📞 برای رزرو وقت مشاوره می‌توانید از طریق واتساپ با منشی مجموعه به شماره 09025935988 تماس بگیرید.

تفاوت PEP و PrEP در پیشگیری از HIV

بسیاری از افراد این دو اصطلاح را با هم اشتباه می‌گیرند.

PrEP (Pre-Exposure Prophylaxis): مصرف منظم داروهای ضد HIV پیش از مواجهه، برای افرادی که در معرض خطر بالا قرار دارند (مثلاً شرکای جنسی افراد HIV مثبت یا کارکنان جنسی).

PEP: مصرف دارو پس از تماس پرخطر، به مدت محدود (۲۸ روز).

به بیان ساده، PrEP مثل کمربند ایمنی است که همیشه بسته می‌شود، اما PEP مثل کیسه هواست که فقط هنگام حادثه فعال می‌شود (CDC, 2021).

PEP چگونه عمل می‌کند؟

داروهای PEP با مهار آنزیم‌های حیاتی ویروس (مانند ترانس‌کریپتاز معکوس) مانع از تکثیر HIV در سلول‌های بدن می‌شوند. اگر داروها به‌موقع مصرف شوند، ویروس فرصت استقرار دائمی در بدن را پیدا نمی‌کند. به همین دلیل، شروع سریع درمان پس از تماس پرخطر حیاتی است.

چه زمانی باید از PEP استفاده کرد؟

رابطه جنسی ناایمن:

رابطه واژینال یا مقعدی بدون کاندوم یا در صورت پاره شدن کاندوم.

رابطه دهانی در شرایط وجود زخم یا خونریزی.

تماس‌های شغلی:

سوزن‌زدگی در پرستاران، پزشکان یا کارکنان آزمایشگاه.

پاشیدن خون یا مایعات بدن به غشاهای مخاطی (چشم، دهان).

تجاوز جنسی:

از آنجا که فرد قربانی امکان کنترل شرایط را ندارد، PEP یک اقدام حیاتی محسوب می‌شود.

موارد دیگر:

استفاده مشترک از سرنگ در مصرف مواد یا خالکوبی با ابزار آلوده.

مهلت طلایی مصرف PEP (۷۲ ساعت)

بالاترین اثربخشی PEP زمانی است که در کمتر از ۲ ساعت از تماس پرخطر آغاز شود. با این حال، مصرف آن تا ۷۲ ساعت بعد همچنان مفید است. بعد از این بازه، ویروس معمولاً در بدن مستقر شده و داروها تأثیری نخواهند داشت (WHO, 2022).

میزان اثربخشی PEP

طبق مطالعات، مصرف منظم و به‌موقع PEP می‌تواند خطر ابتلا به HIV را بیش از ۸۰٪ کاهش دهد (Kuhar et al., 2013). البته هیچ روشی صد درصد نیست و عوامل زیر بر نتیجه تأثیر دارند:

زمان شروع درمان

نوع رابطه جنسی و میزان ویروس در تماس

پایبندی فرد به مصرف کامل داروها

عوارض جانبی داروی PEP

شایع‌ترین عوارض: تهوع، سردرد، اسهال، خستگی.

موارد نادر و جدی: آسیب کبدی، مشکلات کلیوی، واکنش آلرژیک.

خوشبختانه اکثر عوارض خفیف و موقتی هستند و با پیگیری پزشکی قابل کنترل‌اند.

مدت زمان مصرف PEP و نحوه استفاده

طول دوره: ۲۸ روز (۴ هفته)

ترکیب دارویی معمول: سه داروی ضد رتروویروس (مانند تنوفوویر، امتریسیتابین و رالتی‌گراویر).

مصرف منظم و بدون فراموشی بسیار حیاتی است.

چه کسانی کاندیدای استفاده از PEP هستند؟

افرادی که رابطه جنسی پرخطر داشته‌اند.

قربانیان تجاوز جنسی.

کارکنان سلامت در مواجهه شغلی.

کودکان و زنان باردار (با تجویز پزشک).

مواردی که PEP کارایی ندارد

شروع دیرتر از ۷۲ ساعت.

قطع زودهنگام دارو یا مصرف نامنظم.

استفاده به‌عنوان جایگزین کاندوم یا درمان HIV.

PEP و رابطه جنسی ناایمن: چقدر مؤثر است؟

در مطالعات مشاهده‌ای، مصرف کامل PEP توانسته تا ۸۰–۹۰٪ ریسک انتقال HIV را کاهش دهد (CDC, 2021). اما این رقم در عمل به شدت وابسته به پایبندی بیمار است.

مقایسه PEP با کاندوم

کاندوم: پیشگیری از HIV + سایر بیماری‌های مقاربتی (HPV، سفلیس، سوزاک).

PEP: فقط در برابر HIV مؤثر است.
نتیجه: حتی با وجود PEP، استفاده از کاندوم همچنان بهترین خط دفاعی است.

نکات مهم در زمان مصرف PEP

انجام تست HIV قبل از شروع و ۴ تا ۶ هفته پس از پایان درمان.

مشاوره پزشکی برای بررسی عوارض.

پایبندی کامل به مصرف روزانه داروها.

ریسک انتقال HIV در انواع رابطه

رابطه مقعدی بدون کاندوم: بالاترین ریسک (~۱.۳۸٪).

رابطه واژینال بدون کاندوم: حدود ۰.۰۸٪.

رابطه دهانی: ریسک بسیار پایین، اما صفر نیست (Patel et al., 2014).

تفاوت PEP با درمان HIV

PEP: پیشگیری موقت پس از تماس پرخطر.

ART: درمان مادام‌العمر پس از ابتلا.
این دو نباید با هم اشتباه گرفته شوند.

PEP در شرایط خاص

زنان باردار: برخی داروها ایمن محسوب می‌شوند.

کودکان: دوز بر اساس وزن تنظیم می‌شود.

بیماران کلیوی/کبدی: نیاز به انتخاب داروی جایگزین دارند.

موانع و چالش‌های مصرف PEP

انگ اجتماعی و ترس از مراجعه به مراکز بهداشتی.

هزینه بالا و مشکلات بیمه‌ای.

کمبود دسترسی در مناطق محروم.

پشتیبانی روانشناختی و مشاوره

رابطه پرخطر یا تجربه تجاوز می‌تواند اضطراب شدید ایجاد کند. مشاوره روانی به کاهش استرس، افزایش پایبندی دارویی و تقویت سلامت روان فرد کمک می‌کند.

PEP و سایر بیماری‌های مقاربتی

PEP فقط برای HIV مؤثر است. در تماس پرخطر باید تست سفلیس، هپاتیت B و C، HPV و سوزاک هم انجام شود. واکسیناسیون هپاتیت B یک اقدام حیاتی پیشگیرانه است.

آینده PEP

داروهای نسل جدید با عوارض کمتر.

PEP تزریقی طولانی‌اثر (در حال بررسی در کارآزمایی‌ها).

دسترسی گسترده‌تر در کشورهای در حال توسعه.

راه‌های دیگر پیشگیری از HIV در رابطه جنسی

استفاده منظم و صحیح از کاندوم.

مصرف PrEP برای افراد پرخطر.

انجام تست‌های منظم HIV.

داشتن شریک جنسی ثابت و پرهیز از روابط پرخطر متعدد.

استفاده نکردن از سرنگ مشترک.

ختنه در مردان (کاهش نسبی خطر).

واکسیناسیون هپاتیت B و HPV.

آموزش و مشاوره جنسی.

PEP در ایران: دسترسی و مراکز

در ایران، مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری (VCT) در دانشگاه‌های علوم پزشکی ارائه‌دهنده PEP هستند. برخی بیمارستان‌ها و داروخانه‌های منتخب هم دارو را عرضه می‌کنند. اما همچنان موانع فرهنگی و کمبود اطلاع‌رسانی وجود دارد.

یافته‌های علمی جدید درباره PEP

مطالعات اخیر در زمینه PEP نشان می‌دهد این درمان اورژانسی در حال پیشرفت سریع است. در ادامه ۱۰ یافته علمی مهم آورده شده است:

ترکیب سه‌گانه دارویی اثربخشی بالاتری نسبت به دو دارو دارد (WHO).

شروع درمان در کمتر از ۲ ساعت بعد از تماس پرخطر، موفقیت را به بیش از ۹۵٪ می‌رساند (CDC).

PEP برای زنان باردار ایمن گزارش شده است (NIH).

میزان نیاز به PEP در رابطه مقعدی بیشتر از سایر تماس‌ها است (UNAIDS).

داروهای نسل جدید با عوارض کمتر در دست تحقیق هستند (Lancet).

تزریق‌های طولانی‌اثر جایگزین بالقوه قرص‌های روزانه در آینده خواهند بود (Nature).

پایبندی کامل به مصرف داروها مهم‌ترین عامل موفقیت درمان است (BMJ).

دسترسی رایگان به PEP در برخی کشورها باعث کاهش آمار ابتلا شده است (WHO).

مشاوره روانشناسی در کنار PEP اضطراب بیماران را کاهش می‌دهد (APA).

معرفی  کتاب مفید در زمینه اختلالات جنسی

ناگفته های رابطه جنسی زوجین نوشته مهدی طالبی و مهتاب گل آبادی انتشارات زرنوشت

کتابی علمی–روان‌شناختی درباره میل جنسی، کنترل انزال و لذت جنسی زنان و مردان.

جهت خرید کتاب با شماره ۰۹۰۲۵۹۳۵۹۸۸ تماس بگیرید

«سلامت جنسی زنان» نوشته دکتر لورا برمن (ترجمه دکتر زهره لواسانی)

«روان‌شناسی رابطه جنسی» نوشته دکتر جان گاتمن و جولی شوارتز گاتمن

 سوالات متداول درباره PEP و رابطه جنسی ناایمن

در ادامه‌ی این مقاله، به پرسش‌های پرتکرار درباره‌ی داروی PEP برای پیشگیری از ابتلا به HIV/ایدز می‌پردازیم. تمامی پاسخ‌ها بر پایه‌ی منابع علمی معتبر و توصیه‌های متخصصان حوزه‌ی سلامت تدوین شده‌اند تا اطلاعاتی جامع، دقیق و کاربردی در اختیار شما قرار گیرد. پیشنهاد می‌کنیم این بخش را به‌طور کامل مطالعه کنید، زیرا شناخت درست زمان طلایی مصرف، نحوه‌ی دسترسی به مراکز ارائه‌دهنده‌ی دارو و آگاهی از عوارض احتمالی آن، می‌تواند نقش مهمی در تصمیم‌گیری آگاهانه و حفظ سلامت فردی و اجتماعی ایفا کند.

1. آیا PEP صددرصد مؤثر است؟

خیر. PEP می‌تواند خطر ابتلا را به شدت کاهش دهد، اما صددرصد نیست. موفقیت آن به زمان شروع و پایبندی بیمار بستگی دارد.

2. آیا می‌توان چند بار از PEP استفاده کرد؟

بله، اما استفاده مکرر توصیه نمی‌شود. افراد پرخطر بهتر است از PrEP یا روش‌های پیشگیرانه پایدارتر استفاده کنند.

3. آیا PEP جایگزین کاندوم است؟

خیر. PEP فقط HIV را مهار می‌کند و در برابر سایر بیماری‌های مقاربتی اثری ندارد.

4. طول درمان PEP چقدر است؟

دوره درمان معمولاً ۲۸ روز متوالی است.

5. آیا داروهای PEP عوارض خطرناک دارند؟

بیشتر عوارض خفیف هستند (تهوع، سردرد). عوارض جدی نادر ولی ممکن‌اند.

6. اگر یک دوز فراموش شود، چه باید کرد؟

به محض یادآوری مصرف شود. اگر نزدیک به نوبت بعدی بود، فقط همان دوز را بخورید و از دو برابر کردن اجتناب کنید.

7. آیا PEP برای زنان باردار ایمن است؟

بله، برخی داروها در بارداری بی‌خطر هستند ولی باید با نظر پزشک متخصص تجویز شوند.

8. آیا کودکان هم می‌توانند از PEP استفاده کنند؟

بله، اما دوز دارو باید بر اساس وزن تنظیم شود.

9. هزینه PEP در ایران چقدر است؟

بسته به نوع دارو و مرکز درمانی متفاوت است. برخی مراکز دولتی رایگان یا با هزینه کم ارائه می‌دهند.

10. آیا بیمه PEP را پوشش می‌دهد؟

در بسیاری از موارد، بیمه‌های پایه و تکمیلی بخشی از هزینه را پوشش می‌دهند.

11. PEP را از کجا می‌توان تهیه کرد؟

تنها از بیمارستان‌های عفونی، کلینیک‌های تخصصی HIV و مراکز VCT معتبر.

12. آیا باید برای مصرف PEP نسخه پزشک داشت؟

بله. PEP باید حتماً با تجویز پزشک عفونی شروع شود.

13. آیا مصرف PEP نیاز به آزمایش HIV دارد؟

بله، قبل از شروع درمان آزمایش اولیه لازم است.

14. آیا بعد از پایان درمان باید مجدد تست داد؟

بله، تست HIV در هفته ۶، ماه ۳ و ماه ۶ توصیه می‌شود.

15. آیا PEP از بیماری‌های مقاربتی دیگر هم پیشگیری می‌کند؟

خیر، PEP فقط برای HIV است.

16. آیا می‌توان PEP را از داروخانه آزاد تهیه کرد؟

خیر، فقط با نسخه پزشک و مراکز رسمی.

17. آیا PEP با داروهای دیگر تداخل دارد؟

بله، برخی داروها ممکن است تداخل ایجاد کنند. باید با پزشک مشورت شود.

18. آیا مصرف الکل در طول دوره PEP مجاز است؟

الکل توصیه نمی‌شود زیرا می‌تواند عوارض دارویی را تشدید کند.

19. آیا PEP سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند؟

خیر، اما ممکن است عوارضی موقتی داشته باشد.

20. چه کسانی بیشترین نیاز به PEP دارند؟

افرادی که رابطه جنسی ناایمن داشته‌اند، کارکنان سلامت و قربانیان تجاوز جنسی.

21. آیا مصرف دیرتر از ۷۲ ساعت بی‌فایده است؟

بله، بعد از ۷۲ ساعت اثرگذاری بسیار کاهش می‌یابد.

22. آیا داروهای PEP برای همه یکسان هستند؟

خیر، انتخاب دارو بسته به شرایط فرد است.

23. آیا رابطه جنسی در طول درمان PEP مجاز است؟

فقط با کاندوم، زیرا هنوز خطر وجود دارد.

24. آیا PEP نیاز به آزمایش‌های کبدی یا کلیوی دارد؟

بله، برخی داروها می‌توانند به کبد یا کلیه فشار بیاورند.

25. آیا PEP در ایران به‌راحتی در دسترس است؟

در شهرهای بزرگ دسترسی بهتر است، ولی در مناطق محروم ممکن است محدود باشد.

جمع‌بندی و توصیه‌ها

مهدی بی دل سکستراپیست

PEP یک مداخله حیاتی برای کاهش خطر ابتلا به HIV پس از تماس پرخطر است. اما باید بدانیم:

مصرف PEP فقط باید با تجویز و زیر نظر پزشک متخصص بیماری‌های عفونی انجام شود.

تهیه دارو تنها از بیمارستان‌های عفونی، کلینیک‌های تخصصی HIV و مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری (VCT) معتبر امکان‌پذیر است.

پایبندی به مصرف ۲۸ روزه داروها ضروری است.

انجام تست‌های HIV قبل و بعد از مصرف الزامی است.

کاندوم و سایر روش‌های پیشگیری همچنان باید در روابط جنسی استفاده شوند.

از منظر روانشناختی، تجربه رابطه پرخطر یا اضطراب ابتلا به HIV می‌تواند فشار روانی زیادی ایجاد کند. به همین دلیل، مشاوره روانشناسی و پزشکی نقش کلیدی در کاهش استرس، پایبندی به درمان و اصلاح رفتارهای پرخطر دارد.

اگر در معرض تماس پرخطر قرار گرفته‌اید:

بلافاصله به مراکز درمانی عفونی یا VCT مراجعه کنید.

از خوددرمانی پرهیز کنید.

برای حمایت روانی، با مشاوران روانشناسی صحبت کنید.

📞 برای رزرو مشاوره با سکستراپیست  از طریق واتساپ با شماره 09025935988 در تماس باشید.

منابع

Centers for Disease Control and Prevention. (2021). Post-Exposure Prophylaxis (PEP). Retrieved from https://www.cdc.gov/hiv/basics/pep.html

Centers for Disease Control and Prevention. (2021). Post-Exposure Prophylaxis (PEP). Atlanta, GA: CDC.

World Health Organization. (2022). Guidelines for HIV post-exposure prophylaxis. Geneva: WHO.

Nature. (2021). Long-acting injectables in HIV prevention. London: Nature.

American Psychological Association. (2020). Psychological support for HIV prevention. Washington, DC: APA.